نگاهی به ابعاد مالی فاجعه پلاسکو؛ سرمایههایی که بر باد شدند
شعلههای آتش که به پا خواست، شاید خیلیهایشان فکر میکردند به حفظ حداقل بخشی از داراییهایی که در دل یادگار ۵۴ ساله تهران به امانت سپردهاند، امیدی هست؛ حتی آن زمان که شعلههای آتش فروکش کرد، بعضیها به داخل ساختمان بازگشتند تا اگر شده چند سند و چک را از نیست شدن نجات دهند، اما لحظهای که پلاسکو فرو ریخت هم جانهای عزیزی پرپر شدند و هم امید بسیاری ناامید؛ گروهی سرمایههایشان را بر باد رفته دیدند و عدهای دیگر در آستانه عید نگران کار و امرار معاش خود شدند.
به گزارش شفقنای اقتصادی، ساختمان ۱۷ طبقه پلاسکو، تا پیش از روز پنجشنبه ۳۰ دی ما ۹۵، قلب تپنده پوشاک مردانه در تهران بود. این بنا، ۵۷۰ واحد صنفی را با حدود ۷۰۰ کارفرما و بیش از دو هزار کارگر، در خود جای داده بود که نقش عمدهای را در توزیع پوشاک در پایتخت بر عهده داشتند. اما امروز دیگر نشانهای از آن باقی نمانده است.
از همان روزی که پلاسکو فرو ریخت سخنان زیادی در مورد ابعاد مالی این حادثه بیان شده است. یکی از نخستین برآوردها را علی فاضلی، رئیس اتاق اصناف ایران اعلام کرد؛ ۱۵۰۰ میلیارد تومان که به گفته او هزار میلیارد تومان آن به ارزش ساختمان بازمیگردد. روزنامه ایران در گزارشی از وجود ۶۰۰ میلیارد تومان کالا در پلاسکو خبر داد. همچنین بر اساس این گزارش ۲ هزار میلیارد تومان لباس شب عید در این پاساژ انبار شده بود.
اتحادیه صنف تولیدکنندگان و فروشندگان پوشاک تهران از همان روز نخست با صدور اطلاعیههایی اعلام کرد برآورد دقیق میزان خسارتهای مالی این حادثه به کارشناسی و گذشت زمان نیاز دارد با وجود این در مورد تاثیرگذاری این حادثه بر بازار پوشاک شب عید ابراز نگرانی کرد و از تشکیل ستادی برای بررسی موضوع خبر داد؛ ستادی که رئیس مرکز پژوهشهای اتحادیه به شفقنا میگوید از روز شنبه، دوم بهمن تشکیل شده است.
به گفته محمدجواد صدقآمیز، مهمترین جنبه حادثه پلاسکو از نظر این ستاد، آسیبهای جانیای بود که در پی داشت و متاسفانه به از بین رفتن تعدادی از آتشنشانان و شهروندان عادی منجر شد. ستاد ویژه اتحادیه پوشاک تهران، در روزهای نخست همچنین تمرکز خود را بر سلب اتهام از صاحبان واحدهای صنفی گذاشته بود؛ آنهایی که تنها سرقفلی مغازهها را در اختیار داشتند و نمیتوانستند اقدامی در مورد ایمنی ساختمان انجام دهند اما در برخی رسانهها به عنوان مقصر معرفی میشدند. موضوع مهم بعدی اسناد، مدارک و گاوصندوقهایی بود که در آواربرداری یافت میشدند و باید به خوبی از آنها محافظت میشد که: «خوشبختانه با همکاری نیروی انتظامی به مکان امنی منتقل شدند تا به دست صاحبان خود برسند.»
محمدرضا علیپور، فرمانده انتظامی میدان در محل آواربرداری حادثه ساختمان پلاسکو، صبح روز پنجشنبه، ۷ بهمن از کشف ۱۳۵ گاو صندوق از میان آوار و تحویل ۱۱۵ عدد از آنها به پلیس آگاهی خبر داد.
کسبه؛ حمایت نشوند، ورشکستهاند
تعدادی زیادی جنس، اسناد و اوراق بهادار، وجه نقد، تجهیزات، تأسیسات، ماشینآلات، سرقفلی و ملک؛ اینها داراییهایی است که کسبه و صاحبان مغازهها و کارگاههای واقع در پلاسکو آنها را از دست دادهاند.
در روزهای ابتدایی پس از حادثه، هیات دولت با تشکیل کمیتهای فوری به ریاست محمد شریعتمداری، معاون اجرایی رئیسجمهور تلاش کرده است ابعاد مختلف آن به ویژه موضوع حمایت مالی از آسیبدیدگان را مورد بررسی قرار دهد. وزیران «صنعت، معدن و تجارت» و «تعاون، کار و رفاه اجتماعی» و رئیس کل بانک مرکزی از جمله اعضای این کمیته هستند.
بر اساس تصمیمات این کمیته و مصوبات هیات دولت، قرار است برای حمایت از مالباختگان حادثه تلخ پلاسکو، بدهی آنها به بانکها به مدت دو سال استمهال، بدهی بیمه کارفرمایان پس از بخشیدن کامل جرایم طبق مقررات قانونی به مدت پنج سال تقسیط، همه بدهیهای مالیاتی مربوط به واحدهای کسب که در اثر سانحه آتشسوزی، بیش از ۵۰ درصد اموال آنها از بین رفته است تا پایان عملکرد سال ۱۳۹۴بخشیده و به کسبه تا مبلغ ۳۰۰ میلیون ریال تسهیلات بانکی، با سود ۱۸ درصد پرداخت شود.
هر چند بسیاری از مالکان و کارفرمایان پلاسکو، مغازهها، کارگاهها و داراییهایی دیگری را نیز در نقاط مختلف شهر داشتهاند اما به گفته مجتبی درودیان، رئیس اتحادیه پیراهندوزان حمایت از این افراد ضروری است چرا که تعدادی از آنها با ضرر میلیارد تومانی مواجه شدهاند و زندگیشان به شدت تحت تاثیر این حادثه قرار گرفته است؛ او تخمین میزند به طور متوسط به هر واحد صنفی بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلیون تومان آسیب وارد شده باشد اما تاکید دارد که تعداد زیادی از کسبه بسیار بیشتر از این رقم را از دست دادهاند؛ اگر واحدی ۱۱۰ متر مربع مساحت داشته باشد احتمال وجود حداقل یک میلیارد تومان جنس در آن وجود دارد؛ یا به عنوان مثال سراسر طبقه پانزدهم پلاسکو به یک واحد صنفی تعلق داشت که حداقل دو میلیارد تومان جنس در آن بود. به گفته او به دلیل بروز حادثه در آستانه ماه جدید، مغازهها پر از جنس بود و همین امر ضرر مالی وارد شده به صاحبان آنها را بیشتر کرد.
غفلت کسبه پلاسکو از بیمه اموال و مغازههای خود در برابر حادثه آتشسوزی شرایط را برای آنها سختتر کرده است؛ بر اساس آماری که درودیان اعلام میکند از ۵۷۰ واحد صنفی موجود در این پاساژ، تنها ۱۶۰ واحد بیمه بودهاند که مبلغ حق بیمه پرداختی بسیاری از کسبه نیز کفاف کمتر از نصف دارایی بر باده رفته آنها را میدهد.
حبیتالله طمهاسبینیک، رئیس اتحادیه صنف خیاطان زنانه و مردانه تهران نیز با اشاره به اینکه بیمه اموال و آتشسوزی اجباری نیست بیان میکند: متاسفانه بسیاری از کسبه فعال در صنف پوشاک در زمینه بیمه کوتاهی میکنند و مالباختگان پلاسکو نیز از این امر مستثنی نبودند.
در چنین شرایطی است که صدقآمیز، رئیس مرکز پژوهشهای اتحادیه پوشاک تاکید دارد اگر از این افراد حمایت نشود تعداد قابل توجهی از آنها در شرایط سختی قرار میگیرند.
او بر ضرورت عملی شدن وعدههای دولت تاکید میکند و میگوید: برخی از کسبه و مالکان واحدهای صنفی پلاسکو، بخش اعظم سرمایه خود را در حادثه ۳۰ دی ماه از دست دادهاند و بدون دریافت تسهیلات و حمایتهای دولتی در عمل ورشکسته محسوب میشوند.
کارگران؛ در انتظار حمایت یا بازگشت به کار
اگر آسیب مالی به مالکان و کارفرمایان، یک روی سکه نابودی یادگار ۵۴ ساله پایتخت باشند، روی دیگر سکه کارگرانی هستند که کار خود را از دست دادهاند. صدقآمیز تخمین میزند حدود دو هزار نفر در واحدهای صنفی پلاسکو مشغول به کار بوده باشند.
بر اساس اعلام مقامات دولتی، سازمان تامین اجتماعی به کارگران بیمهشده یا بیمهنشده واحدهای صنفی پلاسکو به مدت چهار ماه بیمه بیکاری پرداخت میکند.
از زمانی که شوک حادثه تا حدودی فروکش کرد، بحثهایی در مورد جایگزینی ساختمان دیگری برای واحدهای صنفی پلاسکو برای ادامه کار مطرح شده است. فضاهایی در چندین محل به این منظور معرفی شدهاند از جمله مولوی، خراسان، تقاطع زرتشت- ولیعصر (عج) و جمهوری- حافظ. البته کسبه آنگونه که درودیان، رئیس اتحادیه پیراهندوزان میگوید، با دو گزینه نخست به دلیل شرایط و جانمایی آنها و دوری از خیابان جمهوری، به عنوان مرکز پخش پوشاک موافق نیستند. به گفته وی عمده واحدهای صنفی موجود در پلاسکو از آن برای توزیع کالا بهره میگرفتند و تعداد اندکی کارگاه تولیدی نیز در آن فعالیت میکردند.
در صورتی که یکی از مکانهای مورد نظر قطعی شود میتوان امیدوار بود حداقل تعدادی از کارگران بیکار شده پلاسکو دوباره به کار خود بازگردند.
چه بر سر بازار شب عید میآید؟
از همین نخستین ساعتهای پس از فرو ریختن پلاسکو، نگرانیهایی در مورد تاثیر این حادثه بر تامین و قیمت پوشاک شب عید مطرح شد؛ نگرانیهایی که اتحادیه صنف تولیدکنندگان و فروشندگان پوشاک تهران را وادار به تشکیل ستادی به منظور بررسی ابعاد این موضوع کرد.
صدقآمیز توضیح میدهد: پلاسکو از یک سو محل عرضه محصولاتی بود که خود کسبه یا دیگر تولیدکنندگان در کارگاههایی خارج از این ساختمان تولید میکردند. از سوی دیگر خردهفروشان سطح شهر نیز برای تامین اجناس موجود در مغازه خود به پلاسکو وابسته بودند و نبود این پاساژ، ارتباط میان بخشی از تولیدکنندگان و تامینکنندگان را با این مغازهها قطع کرده است؛ هر دو موضوع ضرورت معرفی هر چه سریعتر مکان جدیدی را برای فعالیت کسبه پلاسکو نشان میدهد.
به اعتقاد طمهاسبینیک، رئیس اتحادیه صنف خیاطان زنانه و مردانه تهران، هر چند فاجعه پلاسکو زندگی شخصی کسبه را تحت تاثیر شدیدی قرار داده است اما نمیتواند بر بازار پوشاک تاثیری داشته باشد چرا که حجم تراکنشهای مالی و فعالیتهایی که در این پاساژ انجام میشد نسبت به بازار کل کشور اندک بود. وی وعده میدهد اتحادیه تحت مدیریتش هیچ حمایتی را از کسبهای که در این تشکل عضویت داشته باشند دریغ نمیکند.
درودیان نیز معتقد است بسیاری از مالباختگان پلاسکو کارگاهها، انبارها و مغازههایی در خارج از این پاساژ دارند و از بین رفتن اجناس آنها در حادثه ۳۰ دی ماه، به کمبود یا گرانی پوشاک شب عید منجر نمیشود.
صحت گفتههای این دو عضو اتحادیههای صنفی را گذشت زمانی نه چندان طولانی مشخص میکند. در چنین مواقعی بیم این نکته نیز میرود که برخی افراد با توسل به بروز حادثهای تلخ گرانفروشی خود را توجیه کنند.
بیش از یک هفته از آتشسازی و فروریختن نخستین نماد تجارت مدرن ایران میگذرد؛ غم و درد از بین رفتن عزیزانی در این حادثه هیچگاه فراموش نمیشود اما بر باد رفتن سرمایه زندگی افراد هم موضوع مهمی است که نباید با گذشت زمان آن را به فراموشی سپرد؛ تجربه اما نشان میدهد با فروکش کردن هیجانات اولیه، وعدههای حمایتی آنگونه که باید در ذهن مدیران و مسئولان نمیماند.