- شفقنا اقتصادی - https://eco.shafaqna.com -

راهکاری برای مدیریت منابع آب

شفقنا اقتصادی – حسین اکبری، مدیر بهره برداری و نگهداری از تأسیسات آبی و برق‌آبی شرکت آب منطقه‌ای مرکزی نوشت:

ایران کشوری با تنوع آب و هوایی و منابع سرشار معدنی- جزو ۱۰ کشور برتر دنیا – که خداوند متعال همه امکانات طبیعی را در اختیار آن قرارداده است.
بهره برداری بهینه از هرکدام از این منابع با استفاده بهینه از سایر منابع به‌صورت توامان باعث افزایش ارزش افزوده شده و علاوه بر رفع مشکلات اقتصادی کلیه دغدغه‌ها از جمله اشتغال را رفع و معنی دار کردن هزینه‌های تامین گاز، آب، برق، احداث خطوط ارتباطی و… را توجیه خواهد کرد.
وجود آب‌های نیلگون خلیج فارس و دریای عمان در جنوب، دریای خزر در شمال، رودهای پر آب کارون و کرخه و دز در غرب و سلسله جبال البرز و زاگرس، ایران را جزو معدود کشورها با تنوع آب و هوایی در تمام فصول کرده است.
تأمین بارش‌ها از سمت اقیانوس هند برای جنوب و جنوب شرقی کشور، سیستم‌های اقیانوس اطلس برای جنوب غربی با بارش‌های سیل آسا، سیستم‌های مدیترانه‌ای برای شمال و شمال غربی، خود گواه این مهم است که ایران علی‌رغم قرار گرفتن در ناحیه خشک، به‌لحاظ تنوع محل تامین بارش‌ها می‌تواند با مدیریت صحیح مصارف و منابع بیشترین بهره‌مندی را داشته باشد.
اما عدم توازن در توزیع منابع مالی و امکانات این سیستم را بر هم زده به‌طوری‌که تقریبا بیشترین امکانات و زیرساخت‌ها در مناطقی واقع شده است که علاوه بر کمبود منابع آب از دیگر منابع طبیعی نیز بهره‌مند نیستند و این امر سبب مهاجرت جمعیت از جنوب و غرب کشور به مناطق صنعتی و کم آب شده تا جایی که تامین آب شرب را نیز با مشکلاتی روبرو کرده است.
متاسفانه در کشور ما بحث آب و منابع آب به‌جای اولویت و در صدر بودن تصمیم سازی‌ها در انتهای تصمیم گیری‌ها قرار دارد، به‌طوری‌که ابتدا تمامی موارد در اجرای کلیه طرح‌ها از جمله شهرک سازی، شهر سازی، شهرک‌های صنعتی، استقرار صنایع و… تصمیم سازی شده و در نهایت بعد از صدور مجوز و یا احداث، به فکر منابع آب و نحوه تامین آن می‌افتند.
به عنوان نمونه حاشیه جنوبی کشور که دارای منابع غنی آب جهت ایجاد شهرک‌های صنعتی بوده که علاوه بر تامین آب جهت صادرات نیز کمترین هزینه را دارند، بخاطر وجود سرمایه در مرکز و یا عدم تمایل مدیران ارشد به زندگی در این مناطق به‌حال خود رها شده و سرمایه گذاری‌ها به مرکز انتقال می‌یابد.
از طرفی مناطق شمالی کشور که می‌تواند با ضابطه مندی و ایجاد طرح جامع به مناطق تامین غذای مطمئن برای بخشی از جمعیت کشور از یکسو و مناطق جذب گردشگر از سوی دیگر تبدیل و رونق اقتصادی یابد به محلی برای تفرجگاه تبدیل شده و با از بین رفتن اراضی مستعد کشاورزی و شخصی سازی مناطق مستعد گردشگری، صدمات جبران ناپذیری به صنعت توریست از سویی و افزایش مصرف بی‌رویه آب با کیفیت از سوی دیگر شده است.
در مناطق حاشیه‌ای و دشت‌های اطراف ارتفاعات، متاسفانه با خرد شدن اراضی و تبدیل به باغ ویلا و تفرجگاه و تغییر الگوی کشت علاوه بر تغییر الگوی مدیریتی مصرف، هیچگونه محصول قابل ملاحظه‌ای تولید نشده تا جایی که بعضاً حتی آب شربی که با هزینه گزاف تهیه و تامین می‌گردد مورد استفاده قرار داده و هزینه زیادی به دولت وارد می‌کنند.
با توجه به مطالب گفته شده در صورت عدم توسعه مناطق جنوبی برای ایجاد اشتغال و انتقال جمعیت و ادامه رشد بی‌رویه جمعیت در مناطق مرکزی کشور، برای تأمین آب شرب مطمئن و با کیفیت نیاز است همانگونه که میزان قابل توجهی از آب شرب در حال حاضر از مناطق غربی و طرح‌های انتقال آب تأمین می‌شود این مهم افزایش یافته و صنایع مهم و استراتژیک و آب طلب موظف به تامین آب صنایع و شرب جمعیت و کارکنان خود شوند. برای همین منظور می‌بایست اقدامات زیر صورت پذیرد:
۱. توزیع متوازن کلیه امکانات رفاهی در سطح کشور مخصوصاً مناطقی که دارای آب با کیفیت و کمیت مناسب می‌باشند جهت جلوگیری از مهاجرت جمعیت به مناطق برخوردار
۲. انتقال صنایع پر آب طلب به حاشیه جنوبی کشور جهت تامین آب و سهولت صادرات و واردات مواد تولیدی، خام و مورد نیاز
۳. جلوگیری از مهاجرت و انتقال به مناطق مرکزی کشور با ایجاد انگیزه های مادی و معنوی
۴. پرداخت یارانه رفاهی و یا کاهش هزینه (آب و برق و گاز و…) به مناطق کم برخوردار جهت جلوگیری از مهاجرت
۵. جلوگیری از خرد شدن اراضی، احداث باغ ویلا، تغییر الگوی کشت و افزایش قیمت آب بها به قیمت تمام شده
۶. دریافت جبران خسارات ناشی از تغییر الگوی کشت
۷. اخذ قیمت واقعی انرژی و آب از مصارف بالای الگوی مصرف مخصوص باغ ویلاها
۸. اخذ عوارض ناشی از صادرات محصولات کشاورزی پر آب طلب جهت جبران خسارت و تامین هزینه شیرین سازی و انتقال آب از دریا به مناطق مرکزی
۹. تحویل حجمی آب به کشاورزان در قبال محصول تولیدی و تحویلی جهت افزایش راندمان تولید و اخذ خسارت از بهره بردارانی که متوسط تولید را ندارند.
۱۰. جلوگیری از ایجاد باغچه و تفکیک و فروش اراضی استان‌های شمالی کشور به‌دلیل تولید محصولات استراتژیک مانند مرکبات و برنج و…
۱۱. جلوگیری از تغییر بافت شهرنشینی در استان‌های شمال کشور جهت جذب توریسم و گردشگری و جلوگیری از سکونت دایم و نهایتا کمبود آب با کیفیت مناسب جهت شرب و…
۱۲. با عنایت به اینکه مسکن مهر در کشور دوباره رونق گرفته است می‌توان همزمان با ساخت پروژه، آب شرب را از بهداشت و شستشو تفکیک کرد به این معنی که در هر شهرک با حفر چاه و ایجاد مخزن آب بهداشتی و شستشو و از طریق تصفیه‌خانه‌ها آب شرب به‌صورت مجزا تامین شود.
لذا با توجه به انتقال آب بسیار ناچیز بین حوزه ای که در حال حاضر سبب ایجاد تنش های قومی در مناطق مختلف کشور شده است در صورتی که مطالب ذکر شده مورد توجه قرار نگیرند، برای جلوگیری از ایجاد تنش های بیشتر ، حفظ اشتغال و…. نیاز به انتقال بین حوزه ای متعددتر  با هزینه های بالا دور از انتظار نخواهد بود چرا که تامین آب شرب از منابع آب شیرین بدلیل برداشت بیش از حد از سفره های آب زیرزمینی یا مقرون بصرفه نبوده و یا بدلیل پراکندگی چاههای آب شرب در سطح دشت ها و شهرها این مناطق ممنوعه ویژه شرب نشده اند و یا بعضا بدلیل حفر در داخل و یا حاشیه شهرها و افزایش نفوذ فاضلاب خانگی به سفره های آب زیرزمینی، این سفره ها آلوده شده اند که در نتیجه پتانسیل بالایی جهت برداشت آب شرب بطور دائم از سفره آب زیرزمینی وجود ندارد.
به همین دلیل برای جلوگیری از مهاجرت های بیشتر و مشکلات متعدد آن میبایست همانطور که قبلا اشاره شد توسعه متوازن کشور از نظر اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اکولوژیکی بر اساس منابع موجود به‌طور مستمر و همزمان مد نظر قرار گیرد.